Ali Kuşçu Kimdir?

Matematikçi, astronom ve dil bilimci olarak tanınan Ali Kuşçu'nun eserleri, şiirleri ve hayatı birçok kişinin merak ettikleri arasında yerini aldı. Asıl adı Ali Bin Muhammed olan Ali Kuşçu'nun neler yaptığı, Kirman şehrinde hangi eseri yazdığı araştırılmaya başladı. Timurlular devrinde Semerkant'ta yetişen, Fatih Sultan Mehmet'in 1473 yılında Uzun Hasan üzerine yaptığı seferde yanında götürdüğü Ali Kuşçu kimdir, kaç yaşında ve neden vefat etti? İşte, Ali Kuşçu'nun biyografisi...

ALİ KUŞÇU KİMDİR?

Ali Kuşçu 1403 yılında Semerkand'da dünyaya gelmiştir. Timur İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu'nda bir astronom, matematikçi ve dil bilimci olarak tarihe geçen Ali Kuşçu'nun Türk ya da Fars olduğuna dair iddialar günümüze kadar ulaşmıştır. Ali Kuşçu'nun babası Muhammed, Timur İmparatorluğu Sultanı ve astronomu Uluğ Bey'in kuşçusu olduğu için ailesi "Kuşçu" lakabıyla tanınmaktadır. 

Ali Kuşçu, Bursalı Kadızâde Rûmî, Gıyaseddin Cemşid ve Muînuddîn Kâşî'den matematik ve astronomi dersi almıştır ve çocukluğundan itibaren Küçük yaştan itibaren matematik ve astronomiye ilgi duymuştur. Daha sonra ilimini arttırmak için Kirman'a giden Ali Kuşçu, Hall-ü Eşkâl-i Kamer (Ay Safhalarının Açıklanması) adlı risalesi ile Şerh-i Tecrid adlı eserini yazmıştır. İlk iki eserinin ardından çalışmalarına devam eden  Ali Kuşçu, Semerkand ve Kirman'da eğitimini tamamladıktan sonra Uluğ Bey'e yardımcı olmuştur. Aynı zamanda, rasathanesine müdür olarak kabul edilmiştir.

1449'da hacca gitmek isteyen Ali Kuşçu, Tebriz'de Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın yanına gitmiş ve büyük bir saygı görmüştür. Uzun Hasan, Ali Kuşçu'dan Osmanlı Devleti ile barış görüşmelerinde yardımını istemiş; Ali Kuşçu, Uzun Hasan'ın sözcülüğünü yaptıktan sonra II. Mehmedin davetiyle İstanbul'a gelmiştir. 

Osmanlı - Akkoyunlu sınırında Fatih Sultan Mehmet'in emri üzerine büyük bir törenle karşılanan Ali Kuşçu, Ayasofya medresesine müderris olarak atanmıştır.

İstanbul'daki astronomi ve matematik alanındaki çalışmalara bambaşka bir boyut kazandıran Ali Kuşçu'nun derslerini ilim adamlarının dahi takip ettiği bilinmekteydi.

Ali Kuşçu, babasının, Uluğ Bey'in şahinci başı olması sebebiyle adeta kuş bahçesinde büyümüştür ve Uluğ Bey'e “Ay Hareketlerinin Açıklanması” adlı eserini hediye etmiştir. Ali Kuşçu'nun en önemli eseri ise Fethiyye'dir. Ali Kuşçu, Kirman şehrinde, Ay'ı gözetleyip “Ay Hareketlerinin Açıklanması” adlı eseri yazmıştır.

16 Aralık 1474 tarihinde 71 yaşında, İstanbul'da hayatını kaybeden Ali Kuşçu'nun, 15 yüzyıla özgü mezarı Eyüp Sultan türbesi etrafındaki hazirededir.

Ali Kuşçu'nun soyunun bir kısmı Yavuz Sultan Selim'in Kahramanmaraş'ı fethetmesinden kısa bir süre sonra, o bölgede Şiî Mezhebi'nin tekrar artması nedeniyle ferman okunarak Kahramanmaraş'a gönderilmiştir. Geriye kalan torunları ise daha sonra Düzce'ye kendi arzularıyla göç etmişlerdir.

Kahramanmaraş'ta bulunan ailenin bir kısmı da Cumhuriyet'in ilanından sonra Bursa'ya yerleşmiş; hatta Bursa'daki Fuat Kuşçuoğlu Caddesi de ismini Ali Kuşçu'nun torunlarından olan Fuat Bey'in isminden almıştır. Ali Kuşçu'nun soyu Kahramanmaraş, Düzce ve Bursa'da Kuşçuoğlu soy isimleriyle devam etmektedir.

ALİ KUŞÇU'NUN YAPTIĞI ÇALIŞMALAR NELER?

Ali Kuşçu, matematik, astronomi ve kelam ilimlerinde eser vermiştir ve önemli çalışmalar yapmıştır. Fatih Külliyesi yıllarında güneş saati tasarlayarak İstanbul’un enlem ve boylam derecesini belirleyen Ali Kuşçu, dünyada Ay’ın haritasını ilk çıkaran kişi olması sebebiyle, Ay’ın bir bölümüne adı verilen kişi olmuştur.

Ali Kuşçu’nun astronomi alanında yaptığı çalışmaların büyük çoğunluğu dünyada birçok bilim insanına da örnek olmuştur. Dünyanın konumuna ilişkin bugünkü verilere yakın bir tahminde bulunarak Dünya’nın eğimini 230 30’ 17’’ olduğunu hesaplamayı başaran Ali Kuşçu, gerisinde binlerce eser bırakarak insanlık tarihine geçmiştir. 

ALİ KUŞÇU'NUN ESERLERİ

Ali Kuşçu'nun eserlerini üç grup halinde kategorize etmek daha doğru olacaktır. Bunlar, "Astronomi-Matematik", "Kelam ve Usul-i Fıkıh" ve "Dil-Gramer" olarak ayrılabilir. İşte, eserlerine dair detaylar...

Ali Kuşçu'nun Astronomi-Matematik Alanındaki Eserleri:

• Risale fi'l-heye
• Risale fi'l-hisab
• Er-Risaletü'l-fethiyye
• Er-Risaletü'l-Muhammediyy
• Şerh-i Zic-i Ulug Beg
• Şerhu't-Tuhfeti'ş-şahiyye

Ali Kuşçu'nun Kelam ve Usul-i Fıkıh Alanındaki Eserleri:

• Eş-Şerhu'l-cedid ale't-Tecrid
• Haşiye ale't-Telvih

Ali Kuşçu'nun Dil-Gramer Alanındaki Eserleri:

• Şerhu'r-Risaleti'l-vaziyye
• Risale fi vazi'l-müfredat
• Unküdü'z-zevahir
• Şerhu'ş-Şafiye li'bni'l-Hacib
• Faide li-tahkiki lami't-tarif
• Risale Ma ene kultü
• Risale fi'l-hamd 

Ali Kuşçu'nun nüshaları tespit edilemeyen "Tarihu Ayasofya", "Tefsirü'z-zehraveyn", "Mahbubü'l-hamail", "Risale fi halli eşkali'l-kamer", "Risale fi mevzuati'l-ulum" ve "Meserretü'l-kulub fi defi'l-kürub" adlı eserleri de olduğu düşünülmektedir.